-Source-

MAUTAM LEH SAZU

La khawmtu

C. Rokhuma

Sazu chanchin zirchiangtu

Mission Vengthlang, Aizawl

     

A BU ZIAKTU THUCHANG

     He Mautam lai leh hun leh hmun danga sazu chanchin beng tivar thei tak tak ka han tar lan takte hi, min duhsaktute avang chauhva hetiang lakhawma ziak thei ka ni a. Min duhsaktu zawng zawng chungah ka lawm takzet a ni tih hi ka puang lo thei lo a ni.

     Mi an ram kalnaah mau rah hmu se, Pu Rokhuman a duh ngei ang tiin khaw hla tak tak atang tein hman atang khan min han thawn hram hram a, Sazu mak deuh hmuse, Pu Rokhuman a duh ang tiin amah an thawn theih loh pawhin a thla tak lain min han thawn hram hram a, nangni min duhsaktute avang tak hian helaiah keima in velah India ram chhung leh sap ram lam (Foreign) thleng thleng pawhin kan ram Mau tam chan chin leh sazu chan chin zir tura lokal thinte hi hrilhhai lova siam turin mahni senso pawh huamin, phur takin , keimah kaltlanga ram leh hnam tana in hna thawh liau liau a ni tih hre ranin ka la bei tang tang zel a ni tih hi nangmahni chhuang takin ka han puang duh a ni. Min hrereng zel ang che u.

     C. Rokhuma

     Mission Vengthlang

     Aizawl

     10.6.2005

              SAZU CHUNGCHANG THU LAWRKHAWM

              C.Rokhuma

     Mau/Thing tam vel laia sazu chet dan chungchangah hian rinthua inhnialna mawl tak tak a tam thei thin a, tunthlengin hetiang hi thil awmdan a nih avangin miin ataka an lo hmuh leh an hnathawh chanchin hi han hre ve ila, ngaihdan dik kan hmu ve mial mahna.

1. Lo hung him : Pu Zangenga, Serchhip sawi. 16.03.2002. “ Kum 1959 Mautam kum khat, Buh Thi mual neitu in thum tangrualin, dapin lo kan hunga , Kan hung dan hi sazu lawn theih loh nan pawn lamah kan ti awn deuhva, Chu chu zing tawkin mangkhawng kan chhuang chhuak vek a, sazu lo tam chinah phei chuan zankhuain mangkhawng chu kan veng tlaivar ta reng a, a delh tam ngiang mai a, lo pawh chu kan veng him ta” a ti.

2. Sazu lian rual : Pu Lawma, Mautam (1959) hma lawk, 1957 October, ni 7 Thawhtanni khan Cachar tlangrama Tel katta khaw thlawhhmaah Sazu a zual tan hle mai a, Pu lawma chuan a lova Tai lak hun tep tawh chu, hlawhfa 10 dawn lai nen an veng thina, veng thei hle dawn pawhin an langa, 1957 October ni 7 ni hian sazu rual tampui mai an lo thawk ta thut mai a, zanriah chaw chhum hun vel chauh a la ni nghe nghe a.Buh chu sazu rual nen chuan an inchuh ta a. hnawha han hnawh kian rual lohvin an ei hmiah hmiah mai a, han hnawh bo rual a ni lo . A lian zinga pakhat chu Pu Lalhminglianan a kap a, a zak reka tehin sum hnih leh zungthumbeng (inches 18 vet tawk) a ni.

3. Sazu rual zingah ka tel :

     Pu Vanbawiha, 1977 a kum 86 mi, 1917-indopui I-naa France rama kal tawh chuan , Thingtam (1977) dawn 1976 Favang lai khan hetiangin a sawi a, “ Sazu puang rual zingah an hotuah ka tang a, Tlungvel, Phulmawi leh Baktawng buh kan bei a, Hualtu ram thlawhhma, Tuirini ral I kai lovang u, kan ti a, chuvangin kuminah Hualtu rama lo neite chuan an buh thar an la ei ang a, nakkumah (1977) kan seh ang, Kan ti a,” tiin a sawi a.

     A sawi ang ngei chuan Baktawng tlangdung chuan sazu seh an tuar ta reng a. Hualtu ram lam thlawhhma erawh chu an him thung a, a kum leh Thingtam kum tak tak 1977 ah erawh chuan a lo sawilawk ang ngei khan sazuin a seh zawh sak ve ta a ni. A mak hle mai.

4. Sazu rualin Tut lui an hleuh kai :

     Nl.Ruati, Evangelist

     Sawini 8.2.78 Zamuang

     Nl. Vanlalruatin hian, Dampui khaw pa pakhatin a len den laiin he sazu luipui kai lai hi a mit ngeia a hmuh a sawi chu a sawi chhawng a ni. Chupa chuan len a den laiin Tut luiah Sazu a chhiara chhiar sen loh , an thawm pawh hlauhawm khawpa na chuan tut lui an rawn bawh ta hum hum mai a, an kai zawh chhung pawh rei tham tak a ni. Luipui an kai hnuah a rualpui kalna chu , Bawng kawn tia zetin a pe hiai huai mai a ni tiin a hmutu chuan a sawi.

     5. Saipum (Mizoram hmar tawp Tuirial kam) khuaah. Thingtam kum, 1977 September ni 23 Zirtawpni zan khan, Sazu rual a tama tam mai hi Saipum khuaah an lut hum hum mai a, a khaw pum an rawn huam nghe nghe a, khuaa mite chuan an theih ang angin an lo vaw nawk nawk mai a, 150 tehmeuh chu an vaw hlum mai a, mahse zan thil a ni a, an bi bo ta duak mai a. An vuak hlum zinga a lian ber chu zawhte tiat a ni. an vuak hlum loh zingah pawh chutianga lian chu a awm nual tih mit ngeiin an hmu hlawm .

6. Sazu seh a ni lo : By Pu Rochungnunga, Lungmawi. Kum 1959 Mautam kum khan Vanva luiah nghalim fuan kan veng a, buh hmawr a hmin tawh a, zanlai velah chuan Sangha rep kan buaipui lai chuan sazu a tam khawp mai a, chutia kan awm lai chuan a ri siau mai a, buh vui a lo bo ta duak mai a, a mak kan ti hle , kan vela sazu kat noh noh mai kha chuan han tibo duak ziazang a ni si lova, sazu seh bo mai chi a ni lo.

7. Sazu ni thei a ni lo : Pu Zahnuna, Keifang sawi, Pu Lura Sailo sawichhawn.

     “ Kan buh hmin lak la hun lo deuh, eng tawh tak chu zan khat thil thuah a lo bo duak mai a, sazu han ni thei tur a ni lo,” a ti.

8. Sazu lian ka that :

     Pu K.Laltawna , Diltlang, Chhimtuipui Dist.

     “Thingtam kum, 1977 kuma ka tai chu a seng hun hmaa sazuin mi eizawh sak mai dawna ka hriat avangin ka at a, thlamah ur hmin tumin ka chhung khawm a, ka khuh hlun mai a, chutia thlawhlaia buh a awm tak lohah chuan sazu rualin an rawn hria a, an rawn um zui ta chiam mai a, zan khat chu ka tai um chungah chuan Sanghar aia lian a lo thu vung maia , ka tiang tha ren rawnin ka’n hlap thuai mai a, tluk te chu teuh lo ! a then ta thu mai a, min seh mai dawnin ka hria a, ka chem ah chuan kan sat ta sawk sawk a a tlu ta ruah mai a, sazu chiah a lo ni reng mai a, ka sum hnih leh zung li beng (inches 18 a zakah vet tawk ) a ni. A chal a rang a, a mei tangphel aia sei a mum a var vek a ni,” tiin a sawi.

9. Sazu rual ngawiah a tla :

     By UpaLalsiama, chhiahtlang,

     15.04.02 Thawhtanni

     “Kum 1960 ah khan, Thliarpui ngawi hmunah khawtlangin ngawi kan dawh a, September thla a ni a,kan ngawiah chuan sazu tam tak tak hi a tla ten tun mai thin a, ngawi palah te an tang hang zei zui mai thin a, hei hi nikhat leh zan khat thilthu mai a ni lova, zan engemawzat lai a ni a, a la nungte pawh a awm bawk a, Mautam dam kum kha a ni a, mau tam sazu puang vak vel ni ngei tur a ni.

     Kum 1959 Sailama kan la awm lai pawh khan, kan khaw thlawhhma chu a thlawh lai atang khan sazuin buh a seh tan tawh reng a, buh lak a lo huna, kan buh chu a eng suau suau tih hian zan tin hian a hmatiamin sazuin a eizo duak duak ta mai a, kan thlam hnaih lam chu ka veng ta ngat ngat ang tiin ka pa Pasina chu thlamah a riak ta a, chuta sazu lo thawk thawm nat dan chu a nain a hlauhawm thei hial a, thlawhlai buh chu lo ri sung sung a,a tliak pawp pawp mai a, zan rehah chuan buh kung tliak thawm pawh na tak a ni. tihngaihna a awm lo a ni ber. A la awm chhun chu a hel a helin kan hlep a, kan um hmin a, tlamem khat zawng a kan chang hram a ni.” tiin a sawi.

10. Thing/Mau tam laia buh eizotu kha sazu ngei a ni:

     By H.Lalrinthanga, kawnpui venglai.

     Mizo paa ka mi ngaihsan ber zinga mi, Pu R.Vanlawma khan February 23, 2002 Inrinni chhuakah khan, “Sazu an ni tak tak engem?” tiin ringhlel tak khan a rawn ziak a. Sazu ngei a ni e tih hrechiangtuin a nih ngeizia leh inven theih a nih zia kan sawi duh a ni.

     Kum 1959 Mautam lai khan Hortoki thinghmuna kan awm lai a ni a, ka pa , Upa Rualzachhinga chuan, hei Mautam kum, ei loh kum tur a ni a, kan inbul huan rizap rawthing hmun hi kan nei anga, Pathianin finna min pe a, chakna min pe bawk a, sazute chu thi thei an ni a, kan tihlum thei a, venhim kan tum ang chu,” a ti a,

     Huan chu kan vat a, buh tin 3 kan tuh , July thla atangin sazu a lo nghal tan a,sazu kaw ur, tura hrai leh lung-mangkhawng nen kan bei a. Lo zawh veleh lo chu mauvin kan hung ta vek a, mangkhawng 500 kan chhuang a, thlawhlaiah kan chhuang nual bawka, October thla chawhnu lam atang chuan zanah vawihnih kan en chhuak ziah a, a delh duh kher mai, Tha thlah miah lovin mangkhawng leh tur nen kan tang a, buh phur 90 kan thar a,kan ri pa , kan VCP Laldailova chuan a hung ve lova,keini angin a ti hman ve lo va, buh vei khat pawh a thar lo. Sazu vang ngei zawng a lo ni e.

11. Sazu buaipui : 13.3.1960 Sunday. Amrita Bazar Patrika thu chhuah chuan (Mau tam vang a ni mai thei ). “ Malaysia ram bung pakhat, Sarawak biala Kalabit tlangramah sazu a puang chiam mai a, an buh leh thlai a tihchhiat ngei dawn avangin chung sazu te lo suat ve turin sazu puanna ramhnuaiah zawhte 30 thlawhna atangin Parachute in an thlak ringawt mai” a ti.

12. Sazu that tam : Pu Khawliansawta, Kawrtethawveng, 8.5.02 Nilaini

     “Kum 1959 Mautam kum khan Rengram (Tripura ) ah kan la awm lai a ni a, sazu a tam em em a, Tai ching kan nih avangin kan buh thar rang chu kan seng hman a, mahse thlam lamah an rawn umzui a, buh vengin ka u Hrangtawnate thlamah kan riak a, kan zan khat vuak hlum ngawt pawh Mizo tlam-em khat (chu chu buh tin 6 dawng a ni deuh ber ) aia tam daih a ni thin a, 1000 vuak hlum mai hi chu awlsam tak a ni. Ei sen rual ni hek suh le ! Lui kamah kan bun uih vut vut mai a ni”. a ti.

     “Tin, 2007 –a Mautam lo thleng turah pawh hian Sazu a tam dawn khawp mai , kum 2000 atang khan khawi lai laiah emaw mau a rah tawh a, 2001 –ah phei kha chuan, Tripura Behliangchhip thlawhlaiah te a arfepa rah a lum hel hul a, thlai chi a him lo hle bawk,” tiin a sawi.

13. Sazu mak : By Pu Thangbura, Lungdai ‘E’ 3.2.927 Ningani,

     “Kan khuaa hmeithai inah sazu a lut a, thula la par dahnaah a lut a, a vak tuat tuat thei a, an man a, an sik hlum a,a chik pawh a chik miah lo. A taksa chu sazu rual u tia chauh a ni a, mahse a sei zawng hi inches 10 ½ lai a ni a (Zuchang puitling sei zawng hi inches 7 ½ a ni thung) . A lu chu sazu lu chiah a ni na a, vawk lu ang deuhvin a chal a kem deuh va, a taksa pian dan chu hei ang hi a ni. A taksa a zen raih a, a rawng a dum deuh a, a hnungzang ruh a dar inkarah awm a, a tluan chhuak lova, a kawng ruh nen inches 3- in a inkhawih pha lova, (la inzawm ang maw?) A ke chu sazu pangngai ke chiah a ni. Thin (liver) a nei lo , La (spleen ) a nei si. Pumpui pakhat a nei (sazu pangngaiin 2 a nei) A vun chu khawih nat deuh chuan a pilh diai diai thei. Ril tlem a nei” a ti a.

     Hetiang deuh chiah Sazu hi hman deuh khan, tuna Khatla S. Vailui kama awm, Pu Laikunga pawhin a mangkhawngah a delh tawh a, a puah a, Sarep pangngaiin a rep a, a sei tulh tulh a, an ngaih a tha ta lova, a pawh chhum mai mai theih a, ruh pawh a lo nei meuh lo ve bawk . Hetianga piang mak hi a awm fo ang.

14. Lo hung him : Kum 1959 Mautam khan, Pu Vankunga Sateek khuaa mi taima tum ruh zet mai chuan, a lo chu kawng thleng laia sangin a hung mup mai a ( dapin a nih a rinawm), lo dang ang bawkin a lo velah chuan sazu pawh a tam ve thova, him takin a buh chu a seng ta a ni.

15. Sazu lian a puang : Kum 2002 October thla vel khan, Mikir, Karbi Anglong an tih tak hmar lam Koilamati an tih lamah sazu lian a puang chiam mai a, buh leh thlai a tichhe nasa hle mai a, lo nei mi buh seng tur nei ta lote pawh an awm nual a, an tuar nasa hle a ni tih a sawi. Mihring pawh an hlau lova, mihringin an hlau zawk a,mi pakhat pawh a thlamah sazu rualin an luh khung a, an inbei ve chiam a, 50 a tihlum a, a ni pawh a hrawk hrui an seh chahsak a, a thi ve bawk a, a thisen lamin an liak fai vek a ni. Heng sazu lian thenkhatte hi an lian hle a, Kg4 te 5 te a ni nualmai. Mizorama sazu hming nei pangngai zinga lian ber chu zuhrei leh tampui te hi a ni a. A puitling pangngai hi grams 350 a ni a, zuhrei puitling 17 tluk vela lian te an ni tihna a nih chu.

16. Sazu rual an dang zo lo :

     Pu Thanghmingliana, Saizikpuii pa, Zawlnuam ,(Lokichera) khuaa mi chuan, kum 1976 chu lama Thing a tam kum khan, August, ni 25 Nilaini tlaiah, Tai seng laiin sazu chhiar sen lohvin an buh chu an rawn chuh ve ta a, Pu Thanghmingliana sawi danin, “ Kan hlawhfa chhawr mi 10 nen dan tumin nasa takin kan lo bei a, khua a lo tlai a, thimin min nang dawn ta mai si a, kan dang zo ngang lo a ni. kan bansan ta ringawt mai a, 270 zawng kan lo vawhlum ve hman a, kan lo buh tin 9 hmun chu an ei zo ta vek a ni.” tiin a sawi.

     Pu Thanghmingliana hian , hemi kum hian sazu 7000 a that a ni.

17. Mau rah vanga sazu pung a ni lovang : By Pu B. Vanhnuna ,(Vanglaini a mi kaihtawi). Chanmari, Lunglei. “Mautam kum 1959 ah khan Aithur khua , Mau hmun atanga Km 5 lai a hlaah kan awm a, mau awm lohna kan khuaah pawh sazu a tam em em si a, mau rah tamna thlawhlai la niah sazuin mau rah an eina hnuhma eng teh chiam hmuh tur awm bawk si lova, thlai mai mai an ei zawk si a, heti anga an puan ve hun a lo inher chhuak ve hrim hrim a ni mai lawng maw?

     Tin, zan khat thil thuah buh vui a lo bo duak si hi chu a tak hmu lo mah ila, ri deuh huk leh ri deuh vuai chuan a la bo duak a ni berin a lang.

18. Sazu rual kawng kan lai ka hmu : By Pu Sanga, Lungleng.

     Lungleng (Aizawl kiang) khaw pasaltha , pa rinawm tak , Pu Sanga chuan a damlai khan hetiangin a sawi. “Kum 1959 Mautam kum khan, Aizawl atangin kan khua, Lungleng panin tlai deuh tawh takah ka haw chhuk a, Serlui ruam ka pan laiin thawm engemaw tak ka hre ta a, ka han kal leh deuh chuan sazu rual namen lova tamin kawng an lo kan mek a lo ni a, engzata tamin nge kan tawh lah hriat rual a ni lova, a sur hian an sur thla zut zut a ni ber mai a, ka teh khin ber chu, vazar rual tam em em hian kawng kan thlain thlawk thla zut zut mai sela a ang thei deuh ber mai awm e. Chutianga reife an kan hnu chuan an kanna lai chu ka han en a,bawng kal thla pe sen sun sela chu ang chu a ni. Ser lui hnar lam pana kal an ni a, khawiah nge an kal taka eng tin nge an chet zui tak tih chu kan hre ta reng reng si lo va, a mak hle mai. Rapthlak tak a ni” a ti a.

19. Sazu rualin kan lo an bawh : By Pu Sangchhum, Ex-Dy.Speaker, Zotlang, Aizawl. “ Kum 1959 Mautam kum kha a ni a, ka thian Biakhnunpa nen kan lo ram lamah chakai hawlhin kan kal a, kan nileng a, kan haw lam chu kan thlamah kan hahchawl a. Hetih lai hun hi October thla tawp lam buh lak hun hma hret a ni.

     Chutia lungmuang taka kan chawlh lai chuan, kan thlanglam vau ngawpui lamah chuan thawm mak tak, ri deuh hum hum, a ri nasat dan chu thlipui lo thlen tak tak hmaa a lo ri buan buan hi a ang hle a, tunlai ang nise, T.M.B lokal thawm , a lo thlen hma pawha na deuh taka thawm a rawn nei hi a ang ber mai.

     Thlam atanga kan zuk thlir nak chuan lo mawng lam buh vui let tup mai chu a lo che dul dul mai a, sazu hlir mai chu a ram aramin an phu mur mur maia, thlam velah te chuan an lo lang sup sup maia , naupang a thuchang kan hlau deuh a ni ber ang chu, kan tlan haw ta a, ka pa hnenah kan hrilh vat a. A tuka an zuk kal chuan buh vui hmuh tur a lo awm tawh lo, ka nu chuan a tuar na kher mai.

     Mi lova buh vui zankhat thil thua a lo bo duak thin pawh hi a hun tlai leh tlai loh inang kher lo mah sela, kan lova sazu chet dan mit ngeia kan hmuh ang tho hi a nih ve mai ka ring” tiin kum 2002 September ni 30 Thawhtanni khan min hrilh.

20. Sazu thlanmualpui kan hmu : Upa C.Lalhmuaka, Ex-jt. D.E Mission Vengthlang. “ A ni ka hre ta chiah lova, Kum 1961 January thla khan, N.Vanlaiphaia ka awm lai a ni a, ka thian Sawichhunga nen kan dai vak dun a, khua atanga km.2 zeta hlaa jamadar rawh mual an tihah chuan kan va thleng a, heng lai vel hi chu a ram a nuam a, naupang sava veh thlen reng rengna a ni thova, nidang ang lo tak maiin chu lai hmun zau tak mai chu sazu thi hlir mai hian a ram aramin sazu thlanmualpui a lo ni reng mai a, a rim a chhe bawk a, chuti zo zai, eng rannung pawh nise a thi hlir han hmuh chu a rapthlak ang reng khawp mai,” tiin a sawi.

     A ni taka, mau a lo tam a, sazu a lo pun chiam hian an taksa ngeih bik chaw duhtawk a hmu tih na a ni a. Chuti ang chaw an hmuh loh hunah chuan an tan TAMPUI MITTHI A LO THLENG VE THUNG A, Thisen tlakchham vanga natna an vei thuai a ni.

     Sazu hi chuti taka fing leh biru thiam nimahsela, an hriselnain chhiat lam a han pan hun meuh chuan an biru peih tawh lova, chhun leh zan pawh an sawi thei tawh meuh lova, an thiante a nawlpui a nuai tel pawh khan a chau apiang an kalsan zel a, chuti ang chu Thingtam leh Mautam lo hrechiang phakte chuan kan hre tlang hle theuh vang.

     Hetiang hunah hian sazu hripui hrik pai lo awm ta palh sela ram tinah a hripui pawi chu uihli atangin an thehdarh chiam thei a ni tih hi hriat reng tur a ni. Sazu sa hi tui kan ti hle a ni thei e, mahse hetiang hunah hi chuan sazu ruh nei mang lote pawh a awm thei tih hi hrereng ila, sazu sa hi a sa thianghlim a ni lem lo ve.

     Mau a lo tam tak tak dawn ta a, kan inhnial fona, Engin nge tibo duak ? A vui leh si reng reng a tia lo, tih angte pawh hi chik takin, a lei rut meuhvin zir chian I tum tawh ang u.

21. Sazu rualin Aigupta a run :

     Times of India 24.12.1982, Sunday . Nile luipui mawng inthliar sung mai kar ram tha zau pui pui Aigupta ram buhzem lian pui pui an ni tih kan hre theuh awm e. Buh leh thlai chang a ni lo va, ran vulhna hmunpui ber a ni bawk.

     Suez Canal tuikawng hnaih ram tha zau lai berah hian tunhma deuh atang tawh khan sazu a lo puang tan tawh reng a, tunah zet chuan atuara tuar rual lohvin a lo pung ta phut mai a ni. an thlen chin china eitheih zawng zawng chu an ei fai duak duak a ni ber a, buh leh thlai chang ni lovin rante leh nausen chenin an sehin an theih ang angin an theih ang angin an ei zel a ni mai.

     He Sazu puang do tur hian Aigupta sawrkara, defence, Agriculture, health leh Information Dept. te an tangruala, beih dan tur an ruahman a ni. He sazu puanna hmun bika ngaih chu acres 6,000,000 (maktaduai ruk) hmun a ni a, Aigupta thlawh hma 70% vel laia zau a ni . Helai bial changtu M.P.Ahmed Fikky chuan, “Kumin chhung chauh pawh hian kan buh, la, leh wheat kan thar tur 40% chu sazuin a tiral tawh ngei ang” a ti.

     Loneitu pakhat nupui, Amina Hussein chuan, “Ka fa sen chhuatah ka mut a, minute tlemte thildang ka han tih hlanin, ka va kir leh chuan, nausen kutzungtangte chu an lo eizo hman der mai” a ti a ni.

     He sazu puang beihpui tur hian Aigupta chuan ramdang tanpui thei turte a sawm a, Britain chuan sazu tur ton 6250 (quintal 62,500) an thawn a, Germany (W) in dollar 8,000,000 an pe a, Brazil leh Hungary pawhin a beihvelna lamah an pui nasa hle a ni.

     Sazu suat beihpui atan a mei man an siam a, pakhat mei man cent 3 zel a ni a, chu chu India pawisain pawisa 27 vel tluk a ni.

     Heti taka an beih hi 1981 a kum hmasa khan sazu 7,300,000 an that a, tha an la thlah thei chuang lo fo a ni.

     Sazu puan chhan hi, Indona vanga Suez canal kam vel khaw tam tak an rauhsan atanga lo inthlah pung a ni.

     An thupui chu- “Sazuin a thah hma chein that rawh, (Kill the rats before they kill you)’ tih a ni.

22. Khawvela Sazu thau ber : India chhim lam Hyderabad a National Institute Of Nutrition ah chuan an thau (Obesity) zirna atan a tangkai beiseiin 1997 ah khan sazu pakhat Gram 300 vel laia lian hi thauna chaw thain an han chawm ta tak tak a, a thau theih vawrtawpah chuan Gram 1400 kg.1 leh gram 400 a tling thei hial a ni. Hei hi khawvela sazu, mahni tawka thau bera niin an hria. Piangsual chu a ni lo.

23. Sazu ngho nei : Sazu ngho nei hi a chiin a awm lova, a piangsual (freak) a ni zawk. A ha tona bulah hian sei takin a lo chawr ve ngawt a, a kual raih a, inches khat aia seiin a kawm van a ni. Hei hian a chaw ei a dal chuang lo. Kum 1981 june ni 6 Pathianni khan, Bombay (Mumbai) a chaw dawr (Restaurant) pakhatah, hmul hram hruih mai hi an that a, a mak an ti em em a ni.

     Hetiang chiah hi, Aizawl tuikual vengah ni 20.4.2001 Zirtawpni ah khan naupang sazu vai hovin sairawkherhin an perh hlum a, an veng pa bengvar kut atangin ka dawng a, vawn that a ni.

     Ni 10.12.2003 Nilaini khan, Maubawk (Aizawl) venga an thah chu , Pi Lalsangzuali (Sailo ni lo) chuan min duhsakin min rawn pe ngawt mai bawk a, he induhsakna pawh hi ram tan thil tangkai , ram hla tak tak, Foreign a mite pawhin an la hmuh ngai bik lohte a lo ni a. Tawih thei lovin kan dah tha zel a ni.

24. Sazu 6 mei inbelhbawm : Kum 2004 September ni 25 Inrinni khan, Kawrtethawvenga Pu Lalhmingthangan a vau kawrte kamah sazu tlahrang rual 6 , a mei inherh belhbawm chaw zawnga an vak lai a man a, mak a ti em em a, Ka lo hmuh atan an duh em em a, mahse a thawn vel a buaithlak dawn em avangin a thlalak, Pu J.Muanthangan mi rawn thawn thung a, Rodent Research Album ah ngun taka vawn a ni. Kan ngaihruatna piah lamah hian thil mak leh thil piangsual a lo awm thei. Tunah chuan Mautam hun laia Sazu chet dan hre chiang inti te hriat dan hrang hrang kan tarlang tawh a, tu ngaihdan mah hi a dik e, a dik lo ve tih ka tum lova, chhiartuten ngaihdan in lo neih theih nan leh hun lokal tur hnaitea kan hmachhawnah hian hnam fing tihdanin chik takin thil hriat kan tum tawh beisei a hei hi ziak a ni.

25. Sazu vanga hri hlauhawm : Tunah chuan Sazu chanchin kan hre teuh tawh a. Mizote phei chu sazu ei duh tak hnam zinga pakhat kan ni ve , tunah hian sazu duhtawka eitur kan la hmu rih lo a nih pawhin , Mautam kum a thlen meuh chuan sazu duhtawka eitur hmuh inring ta ila, engpawh nisela, sazu sa hi a tui hle a nih pawhin amahah hian natna hlauhawm pui pui, mi tam tak suat thei khawpa natna hrik, hlauhawm zet mai a keng theih tih hi chu theihnghilh lo ila a tha ang.

     Hmanlaia hripui an tih thin, London khawpui meuh pawh suat thawl hawk thei kha sazu ken hripui (plague) an tih mai thin kha a ni a. Hripui sazu atanga miin an kai thin hi a damdawi tawng tak chuan ‘LEPTOSPIROSIS’ an ti a ni.

     Sazuin he natna hrik hi lo pai sela, amah bawmtu uihli te chuan sazu thisen atangin an dawt lut a, sazu natna vei chu a lo thih khan a pang a lo dai ta a, uihli hripui hrik pai khan pangtilum nei zawngin a awmna hlui a chhuahsan a, chu uihli tihbaiawm tak mai chuan mihring pang lum a hmuh veleh awm hmun beng belin a awmna nu/pa kha a seh ta melh melh mai a, a lo na tan ve ta a ni.Hlauhawm awmkhawm an ni tawh mai.

A lo lan tan dan : An khua a sik a, natna hrik chu an thinah lutin hna a han thawk tan leh ta a, a hnathawh chu Jaundice siam a ni. Damdawi lama enkawl vat an nih loh chuan hapta hnih chhungin an thi hman mai thin.

     He natna hrik hi hmuh a har a,enlenna tha bik a ngai a ni. Sazu a lo puan chiam hian, an pun chhan eitur an hmuh loh hunah an hrisel ta lo em em thin a, hetih hun lai tak hi fimkhur hun a ni.

Download